Przemoc domowa to zjawisko społeczne i prawne, które występuje w różnych formach: fizycznej, psychicznej, ekonomicznej, seksualnej. Ofiary przemocy to najczęściej: kobiety, dzieci, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnością. W 2023 roku w Polsce weszła w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej – istotne zmiany w zakresie definicji i ochrony ofiar.
Definicja przemocy domowej
Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (po nowelizacji 2023): Przemoc domowa to jednorazowe lub powtarzające się działanie lub zaniechanie naruszające prawa i dobra osobiste osoby najbliższej. Nowość (2023): dodanie do definicji przemocy jednorazowych aktów, np. jednorazowego uderzenia, szantażu.
Formy przemocy:
- Fizyczna (uderzenia, popychanie),
- Psychiczna (wyzwiska, poniżanie, groźby),
- Ekonomiczna (odbieranie pieniędzy, zakaz pracy),
- Seksualna (wymuszanie aktów),
- Cyberprzemoc (kontrola, nękanie online – nowe zjawisko).
Prawne formy ochrony ofiar:
- Prawo karne: 207 Kodeksu karnego – znęcanie się nad osobą najbliższą (do 8 lat pozbawienia wolności). Możliwość zastosowania środków zapobiegawczych (np. zakaz kontaktu, dozór policyjny).
- Prawo rodzinne: Ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej wobec sprawcy. Nakaz opuszczenia wspólnego mieszkania (również przy rozwodzie/separacji).
- Prawo cywilne: Zakaz zbliżania się, kontaktowania, przebywania we wspólnym miejscu – możliwość zabezpieczenia na czas postępowania. Wniosek do sądu cywilnego w trybie nieprocesowym – szybka interwencja.
Nowe narzędzia ochrony (po 2020/2023)
Ustawa antyprzemocowa (2020): Policja i Żandarmeria Wojskowa mają prawo wydać nakaz natychmiastowego opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy – nawet bez wyroku sądu. Nakaz ważny do 14 dni, może być przedłużony przez sąd.
Nowelizacja z 2023 r.: Zmieniona nazwa ustawy (z „o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie” na „przeciwdziałaniu przemocy domowej”), rozszerzenie definicji przemocy, zwiększenie uprawnień zespołów interdyscyplinarnych (np. asystent rodziny, pracownik socjalny), możliwość lepszej koordynacji działań pomocowych.
System wsparcia ofiar
- Niebieska Karta – procedura identyfikacji przemocy i prowadzenia działań interwencyjnych,
- Ośrodki Interwencji Kryzysowej, domy samotnej matki, schroniska,
- Pomoc prawna i psychologiczna – finansowana z budżetu państwa lub przez organizacje pozarządowe,
- Rola Rzecznika Praw Dziecka, Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania
Przemoc wobec dzieci – szczególna ochrona
- Prawo rodzinne umożliwia odebranie dziecka z rodziny zagrażającej jego dobru.
- Przemoc wobec dziecka to także przemoc psychiczna i zaniedbanie.
- Współpraca sądu rodzinnego, kuratora, szkoły, pedagoga, policji.